ΠΑΙΔΙ: Μοναχοπαίδι: Αλήθειες και Μύθοι

Δεν έχουν µοιραστεί την αγάπη των γονιών τους, ούτε τα παιχνίδια τους. Αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής και θεωρούνται οι …µικροί «αρχηγοί» της οικογένειας. Τα µοναχοπαίδια – παιδιά και ενήλικες – είναι καταδικασµένα από «κούνια» να κουβαλούν, διόλου κολακευτικές «ταµπέλες». A priori, θεωρούνται ακοινώνητα, κτητικά, ανώριµα και εγωκεντρικά. Μήπως ήρθε η ώρα να αποκατασταθεί η… φήµη τους;

Τα ζευγάρια που αποφασίζουν να ζητήσουν από τον… πελαργό ένα µόνο παιδί πληθαίνουν. Οι λόγοι αφθονούν, µα ο επικρατέστερος φαίνεται πως είναι η οικονοµική κρίση και η γενικευµένη ανασφάλεια που επικρατεί τα τελευταία χρόνια. Μπορεί πλέον η φράση-κλισέ του παρελθόντος «Ένα, ίσον κανένα» να µην ακούγεται τόσο συχνά, ωστόσο τα στερεότυπα σχετικά µε τα «κουσούρια» που εξ ορισµού κουβαλούν τα µοναχοπαίδια εξακολουθούν να υφίστανται. Άλλοτε δικαιολογηµένα, άλλοτε αυθαίρετα.

Οι πρώτες έρευνες για τα χαρακτηριστικά που αναπτύσσουν τα µοναχοπαίδια ξεκίνησαν στις αρχές του προηγούµενου αιώνα, από τον αναπτυξιακό ψυχολόγο G. Stanley Hall (1844-1924). Παρόλο που ο ίδιος προσέφερε πολλά στην επιστήµη της ψυχολογίας και στη γνώση σχετικά µε την ανθρώπινη µάθηση, έβαλε τις ρίζες για τα αρνητικά στερεότυπα σχετικά µε την ανάπτυξη του ενός και µόνο παιδιού στην οικογένεια. Το βλέµµα του ήταν επηρεασµένο από τις συνθήκες της εποχής του, τότε που η δυτική κοινωνία στρεφόταν από τον αγροτικό τρόπο ζωής και τις πολυµελείς οικογένειες, στις αστικού τύπου πυρηνικές και ολιγοµελείς. Ο Hall περιέγραψε την εµπειρία του µόνου παιδιού, ως ασθένεια για τον εαυτό του. Αντίστοιχα, κι άλλοι γνωστοί ψυχολόγοι της εποχής εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για την ψυχολογία των παιδιών χωρίς αδέλφια, κυρίως όσον αφορά στις δυσκολίες να προσδιορίσουν την ταυτότητα τους ως ενήλικες.

Σήµερα, σχεδόν 100 χρόνια από τις πρώτες µελέτες και έχοντας στο µεταξύ ως κοινωνία µεγαλώσει αρκετές γενιές µοναχοπαιδιών, υπάρχουν πλέον νέα ερευνητικά δεδοµένα που καταρρίπτουν πολλούς από τους µύθους που δηµιουργήθηκαν στο παρελθόν. Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι που ασχολήθηκαν ειδικά µε την περίπτωση των οικογενειών µ’ ένα παιδί, διαπίστωσαν πως τα µοναχοπαίδια είναι ελάχιστα διαφορετικά από εκείνα που µεγαλώνουν µε αδέλφια.

Ο µύθος (κατ)ερρίφθη!

Ένας από τους πλέον διαδεδοµένους µύθους, θέλει τα µοναχοπαίδια να είναι εγωκεντρικά. Όταν είσαι το µοναδικό παιδί στην οικογένεια, δεν χρειάζεται να µοιραστείς τίποτα, ούτε την αγάπη και την προσοχή των γονιών σου, ούτε καν τα παιχνίδια σου. Όλα τα παραπάνω τα αντιλαµβάνεσαι ως αυτονόητα, καθώς ποτέ δεν χρειάστηκε να κοπιάσεις για να τα κατακτήσεις. Συνεπώς, αν κάτι δεν σου δοθεί στο «χέρι», γίνεσαι κτητικό. Και όµως, φαίνεται πως ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Τα παιδιά που µεγαλώνουν µε αδέλφια, συχνά πιέζονται να µοιραστούν τα παιχνίδια τους, τον χρόνο τους στην τηλεόραση και την προσοχή των γονιών τους. Έτσι, ίσως αναπτύξουν ανταγωνιστικές συµπεριφορές, ενώ τα µοναχοπαίδια µπορούν να είναι πιο ήρεµα. Σύµφωνα µε την κυρία Όλγα Μουλάκη, Ψυχολόγο, Ψυχοθεραπεύτρια και Σύµβουλο Οικογένειας, σχεδόν όλα τα παιδιά περνούν µια περίοδο, κατά την οποία πιστεύουν ότι ο κόσµος εξελίσσεται γύρω από αυτά. Στα µοναχοπαίδια µπορεί να αρέσει να έχουν την προσοχή όλων, όπως µπορεί να έχουν µάθει να είναι το επίκεντρο της προσοχής των γονιών τους. Όµως τους είναι εξίσου σηµαντική η αποδοχή των συνοµηλίκων τους.

Δεν ισχύει πως τα παιδιά δίχως αδερφάκι είναι µοναχικά ή ανώριµα. Η αλήθεια είναι πως έχουν µάθει να περνούν αρκετό χρόνο µόνα τους, οπότε χρειάζονται συχνά το προσωπικό τους χρόνο και χώρο. Ωστόσο, επειδή µεγαλώνουν χωρίς αδέλφια, αναζητούν και επιθυµούν την παρέα συνοµηλίκων, καθώς αυτό τους λείπει στην οικογένεια. Από την άλλη πλευρά, ωριµάζουν πιο γρήγορα, διότι, µεγαλώνοντας ανάµεσα σε άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας, τείνουν να αντιγράψουν από πολύ νωρίς ενήλικες συµπεριφορές.

Παράλληλα, η συχνή συναναστροφή µε ενήλικες, τα βοηθά να αναπτύξουν εξαιρετικά την λεκτική τους ικανότητα. Μάλιστα, έρευνες δείχνουν πως πολύ συχνά τα µοναχοπαίδια έχουν καλύτερες µαθητικές και ακαδηµαϊκές επιδόσεις, σε σύγκριση µε τα παιδιά που έχουν αδέλφια. Υποστηρίζεται, ωστόσο, ότι αυτό οφείλεται κυρίως στη στάση των γονιών: από τη γέννησή του, ρίχνουν όλη την προσοχή και το ενδιαφέρον στο µοναχοπαίδι τους, ασχολούνται µε την εκπαίδευση του, ξοδεύουν περισσότερα για την µόρφωση του κι έχουν µεγάλες προσδοκίες. Συχνά τα µοναχοπαίδια, σηκώνουν µόνα τους όλο το βάρος της προσοχής των γονιών τους, τους οποίους θέλουν να ικανοποιήσουν και προσπαθούν να φανούν αντάξια της προσφοράς τους προς τον µοναδικό τους απόγονο.

Μπορεί όλα τα παραπάνω να «δικαιώνουν» τα µοναχοπαίδια, ωστόσο θεωρούµε ως δεδοµένο ότι είναι κακοµαθηµένα και παραχαϊδεµένα. Σε όσες περιπτώσεις συµβαίνει αυτό, η ευθύνη βαραίνει τους γονείς, υπογραµµίζει η ειδικός, η οποία µάλιστα φέρνει ως παράδειγµα το επίσηµο καθεστώς «ένα παιδί ανά οικογένεια», που επικρατεί στην Κίνα για λόγους µείωσης του πληθυσµού. Τριάντα χρόνια µετά την νοµοθετική επιβολή του ενός παιδιού ανά οικογένεια, αποδείχθηκε πως τα µοναχοπαίδια δεν είναι πραγµατικά κακοµαθηµένα, ούτε αντιµετωπίζουν δυσκολίες µε τους φίλους τους, σε σχέση µε εκείνα που έχουν πρώτου βαθµού συγγενείς.

Προσοχή στις… τάσεις

Ωστόσο, είναι γεγονός πως τα µοναχοπαίδια, ως παιδιά, αλλά και αργότερα ως έφηβοι, δυσκολεύονται να κοινωνικοποιηθούν. Στην ηλικία µεταξύ 9 και 13 χρονών, όταν αρχίζουν να ανεξαρτητοποιούνται από τους γονείς, µπορεί να βιώσουν ένα πιο έντονο αίσθηµα µοναξιάς. Όπως επίσης, η αποµάκρυνση από την οικογενειακή εστία, που πραγµατοποιείται συνήθως στις ηλικίες µεταξύ 18 και 23, µπορεί να τα κάνει να νιώσουν σαν να χάνουν τους γονείς τους. Η µετάβαση, λοιπόν, στην ενήλικη ζωή και ανεξαρτησία, µπορεί να είναι δυσκολότερη. Όταν όµως η πορεία αυτή ολοκληρωθεί, γονείς και µοναχοπαίδια απολαµβάνουν µια ζεστή και φιλική σχέση µεταξύ τους.

Η «ρετσινιά» των παιδιών που µεγάλωσαν χωρίς αδελφάκι φαίνεται πως τα ακολουθεί και στην ενήλικη ζωή. Υπάρχουν άραγε αυξηµένες πιθανότητες τα µοναχοπαίδια να γίνουν εγωιστές, δύστροποι και κακοµαθηµένοι ενήλικες; Από ό,τι φαίνεται όχι. Ωστόσο, όπως τονίζει η κυρία Μουλάκη, οι σύγχρονες έρευνες έδειξαν πως το να µεγαλώσει κανείς ως το µόνο παιδί στην οικογένεια µπορεί να ενισχύσει, σε µεγαλύτερο ή µικρότερο βαθµό, κάποιες τάσεις.

Μερικές απ’ αυτές µπορεί να είναι: ευαισθησία στην απόρριψη και την κριτική, ευχαρίστηση στο ενδιαφέρον των άλλων, ιδιαίτερη εκτίµηση στον ιδιωτικό χώρο και χρόνο, προτίµηση στην παρέα επιλεγµένων, καλών φίλων, δυσκολία στη διαφοροποίηση από τους γονείς, αποφυγή των συγκρούσεων και του ανταγωνισµού µε συνοµηλίκους, έντονη αίσθηση του τι είναι το σωστό, κτητικότητα αντί για µοίρασµα, τάση για εσωτερικό στρες σχετικά µε τους προσωπικούς στόχους, αλλά και ισχυρή θέληση ως ξεροκεφαλιά. Τα µοναχοπαίδια είναι επίσης καλή παρέα για τον εαυτό τους και έχουν χαρακτηριστική άνεση στην κοινωνικοποίηση τους µε τους ενήλικες.

Για το καλό του…

Μην είστε υπερβολικοί. Οι γονείς µ’ ένα παιδί συχνά τείνουν να γίνονται υπερ-υποχωρητικοί, υπερ-προστατευτικοί και πολύ προσεκτικοί.

Υποστηρίζετε την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων του παιδιού µε άλλα µέλη της οικογένειας και µε συνοµηλίκους.

Μην παραµελείτε τον εαυτό σας ή τον γάµο σας. Οι γονείς συχνά επικεντρώνουν την προσοχή τους αποκλειστικά στο παιδί τους. Έτσι, οι ισορροπίες µέσα στην οικογένεια, αποβαίνουν τελικά επίπονες για όλους.

Να είστε προετοιµασµένος/η για τη διαφοροποίηση του παιδιού σας. Το πολυτιµότερο δώρο που µπορούν να κάνουν οι γονείς στο παιδί τους είναι να το αφήσουν πραγµατικά ν’ αναπτυχθεί σ’ έναν ξεχωριστό, αυτόνοµο, χαρούµενο ενήλικα, ακόµη κι αν ζει διαφορετικά από τις προσδοκίες τους.